Saturday, 27 July 2013

Pathian Biak Inkhawm

Chang innghahna: Deut. 12:5 (p 204); Mat. 18:18-20 (P 967; p 28); Heb. 10:19-25 (p 1192; p 319)
Kohhran Thunun Dante Bung II Kristian Nun- Sakhaw lam
1-na: Pathian biak hi Kristante tih dan tura pawimawh ber leh hmasa ber a ni a, an thlahthlam tur a ni lo va, an ngai pawimawh reng tur a ni.

I.          THUHMA. Mizoramah inkhawm hun nghet hi kum 1895 Ocotber thla aṭangin neih ṭan a ni. Sakramen inkhawm April ni 4, 1901-ah, Ṭhalai inkhawm (thawhṭan zan) 1978-ah; Kohhran Hmeichhia (thawhleh zan) kum 1986 aṭangin. [1]
II.        Bible chang umzuina. Chanchin Ṭha Matthaia bung 18:15-20 thu-ah khan Isua Krista’n kohhran a dah san leh a dah pawimawhzia kan hmu a. A hminga inkhawmna apiangah a awm zel thu min hrilh bawk. Hebrai lehkhathawnah hian ringtu ṭhenkhatte chu inkhawm an thlahthlam thu kan hmu a, Isua lokal lehna hun a hnaih tawh avangin inkhawm tura infuih sauh sauh tura ngenna kan hmu a ni. Kohhran mi, dan zawhkimte chuan Pathian biak inkhawm ngai pawimawh ber tur leh thlahthlam lo turin Kohhran Thunun Dan bu-ah kan hmu bawk.

                        Kan inkh^wm dinhmun chu kan hre tl^ng awm e. Nikum a\ang kh^n Kohhran inkh^wm d^n hi chhiar a ni a, mi z^-ah 4 inkh^wm \h$n ang kan ni chauh a, inkh^wmpui av^ng leh thil dang av^ng chu ni bawk mah se \halai inkh^wm awm miah lo z^n pawh a awm, a zahthl^k khawp mai. Thawh\an z^na \halai inkh^wm pawh branch dang aiin kan hniam a,  kan bial hn<k hniamtu kan ni a; ram pum ang pawhin inkh^wm chhiatna bial 3 z$nga kan tel lohna chu tl>mte chauh a ni (3-na Vaivak^wn Bial 16.15%, kan bial average 17.92%, VH 18%, UR 18.1% & AZ 18.2%). Kumin hian inkh^wm vawi 11 kan nei tawh a, mi 99 v>l inkh^wm ziah ang kan ni a, kan member z^t a\anga chh<tin (member 590) 16.91% chauh a ni, hei hi nikuma kan inkh^wm d^n 17.42% aiin a la tl>m tihna a ni.
 III.      Kan inkh^wm loh chhan.
1)      Pathian biak inkh^wm awmzia/ hlutna kan hre t^wk lo.  Pathian biakna chu Isua Krista kaltl^nga Pathian hmangaihna leh khawngaihna puanchhahna kan dawn av^nga, hlim leh l^wm taka kan chh^n l>tna hi a ni[2]. Keimahni hl^wkna leh hlimna t<r a ni lo va, Pathian ropuina puanchhuahna t<r, amah fak leh chawimawina hun, Pathian hl^wkna[3] leh l^wmna thlenna t<r a ni.
William Temple-a chuan, “Pathian biak chu kan nihna pumhl<m Ama hn>na t<kluha, A thianghlimnain kan chhia leh \ha hriatna a tih nuna, A thutak kan thinlung a ch^wm len a, a Duhawmna-in kan ngaihtuahna a tih thianghlim a, A hmangaihna lama kan thinlung hawng a, A thil tum at^na kan duhna kan hlan hi a ni e,”[4] a ti.
John Calvin-a chuan, “Krista taksa leh Pathian mite inp^wlhona p^wn lamah chuan Pathian n>na inrem lehna beiseina r>ng a awm lo ve” [5]a ti hial a. Ringtute inp^wlhonaah hian kan Lalpa a tel tlat av^ngin a hlu a, kan chak lohna lai te leh tlin lohnaah infuih tawnin kan intichak a, kan in\awng\aipui bawk a, a hlu >m >m a ni. T.T. 2:46-ah chuan, ‘…ni tin rilru hmun khatin Pathian biak inah chuan \hahnemngai takin an awm \h$n..’ tih kan hmu a, ringtute hi awm kh^wm a, inp^wlho \h$n t<r kan ni.
Pathian Biak Inkh^wmin Bible chhiar te, \awng\ai te, hla sak te, thusawi te hi kan hre lo emaw, kan rilru a khawih lo emaw pawh ni sela, kan hlawhchham a ni lo, kan va kal phawt kha Pathian lama kan tih t<r kan va ti a ni. Tih t<r ti chu hlawhchham a ni thei lo tih kan hriat pawh a ngai[6] a ni.

2)     Zirna leh hnathawhna av^ngin. Kohhrana tel, zirlai kan nih chuan taim^k a ngai lehzual a, tuarchhel a ngai a. K|P/ Kohhrana kan tel av^nga harsatna kan nei a nih chuan a mawh kan phur a, hruaitute dem lovin mahni inenfiah kan ngai z^wk. Engemaw rokhawlhna leh harsatna b$k chu a awm thei, zirlai leh hnathawka buai inti takte pawh hi kan duhna kawngah chuan kan hman duh fu. Mahni t^n ngeia \ha t<rah pawh kan chin \halo sim/ nghei harsa ti tlat \h$n kan nih av^ngin, thil \ha, kan tihm^kmawh hi kan peih loh san fo mai. Pathian hmangaihna leh khawngaihna hi hrechiang ila chuan, l^wmthu sawi t<ra p>n chhuah hi kan harsat hauh lovang.

3)     Rawngb^wltute av^ng. Thusawitu azira inkh^wm kan buk te, inkh^wm kan tui loh awm \h$nte hi Pathian biak inkh^wm awmzia kan pawh t^wk loh av^ng a ang khawp mai. Inkh^wm hl^wk tak, hlimawm tak kan beisei \h$n; Pathian bia-a kal kan ni tih kan inhriatchian a pawimawh. A betu te l^wmna leh hlimna t<r kan dah pawimawh hmasak chuan kan Pathian biakin awmzia a nei lovang; Pathianin ropuina a chan a, mihring a tl^wm hian lawmna dik leh tluantling a lo thleng \h$n. Rawngb^wltu pawhin Pathian ropui n^n, kohhranho sawt tl^n n^n inbuatsaihna \ha tak nei chungin rawng a b^wl t<r a ni ang.
Evangelical Cell-a kan hruaitute \awngkam ang deuhin, Pathian hm^ah chhuanlam tling kan nei anih loh chuan inkh^wm hi \hulh loh a \ha. Inkh^wm hi ringtute mawhphurhna a ni tlat a, kan inkh^wm hian a hlutna leh a \hatzia chu kan hre thar z>l a ni.
IV.       Pathian biak inkh^wm kan ngaihpawimawh theih d^n t<r.
1)      Pathian hmangaihna av^ngin. Pathianin min hmangaihna leh min khawgaihzia, min enkawlna leh min kaihhruaina te kan hriatchian phawt chuan amah hnaiha, ama biaa inkh^wm hi tihm^kmawh a ni. Thlarau Thianghlim az^ra l^wmna leh hlimna kan chan hian, Pathian chibai b<k duhna leh ch^kna nasa tak kan nei \h$n. Kan ngaihz^wng, kan nupui, kan hmangaih t^kte chu eng thil pawh ti ila, khawiah pawh kal ila kan ngaihtuahin kan hre reng \h$n a. Kan kianga an awm chuan kan hlim a, kan thl^ a muang \h$n. Pathianin min hmangaih >m av^ngin a hnaiha kana wm hian a hlim \h$n:- Sam 122:1-ah chuan “LALPA inah i kal ang u’’ ka hn>na an tih lai kh^n ka l^wm a…’ tih kan hmu a ni. A hmangaihna kan chh^n letna t<r leh amah biakna min neih t$r theitu chu Pathian hmangaih hi a ni.

2)     Mihring awm chhan a ni tih hriat. The Westminster Shorter Catechism chuan, ‘Mihring awm chhan ber chu Pathian chawimawi leh kumkhuaa Amah p^wl a ni,’ [7]a ti. Mimal emaw, Kohhran inkh^wma a huho ang hian emaw-a Pathian kan p^wl ngai loh chuan min siam chhan angin kan awm lo tihna a ni a, Pathian lakah kan rinawm lo (hmangaiha min enkawltu anih av^ngin) tihna a ni bawk.

3)     Thlarau tuihna/ chakna hn^r a ni. Mi mal leh a huhova inkh^wma Pathian p^wlna hian thlrauvah chakna thar min pe ve ve a. Bailey chuan, ‘Z^na tui taka kan muhial hian tkasa a tichak thar angin thlarau leh tih tak zeta Pathian biakna hian ringtu nunah chak tharna a thlen \h$n,’[8] a lo a. Pathian duhzawng kan hriat z>lna at^n leh ama nun kan \awmpuina kawngah nasa takin min \anpui bawk.
V.        Inkh^wmna hrang hrang kan neihte.
1)      Pathianni zing, chh<n leh z^n. Sabbath (ni sarihna-Inrinni) hi serh a \<l thu Bible-ah kan hmu a. Mahse, kan Kohhran chuan chawlhk^r in\anna Pathianni hi kan serh thung, kan Lalpa thihna (sual) hneha a thawhlehna ni a nih av^ng a ni. Deut. 5:15-ah ‘Nang pawh Aigupta ramah kh^n b^wih i ni tawh a, LALPA i Pathianin chuta ta chu kut chak tak leh b^n phara a hruai chhuah che i ni tih hre reng rawh; chuv^ng chuan a ni, LALPA i Pathianin chawlhn$ serh t<r thu a p>k che ni’ tih kan hmu a. Sual setana min bawih behna ata chu Kristan chhandamna hna thawkin krawsah a b^n a phar a, thihna hnehin a thawhleh av^nga NUNNA kan channa ni a nih av^ngin Pathianni hi a ropui hl> a ni. Kohhranho Thunun D^nte Bung II Kristian Nun- Sakhaw lam 2-naah chuan, ‘Anmahni leh an enkawlten Pathianni an serh t<r a ni. Khawv>l hna tih l^wk theih leh ni danga tih theih- lei leh zawrh te, thu pawimawh dang sawi te tih loh t<r a ni. Hahchawlh n^n hmanga mu bo mai lovin leh mahni ch^kkhai lam n^na hmang lovin, Pathian biak n^n leh A thu ngaihthl^k n^n leh an thlaraut^na s^wt t<r apiang tih n^n an hmang t<r a ni’ (Exo.20:8-11; Isa.58:13,14- ‘…LALPA ni thianghlim chu zahawm i tiha, mahni kawng zawh lova, mahni nawmsak b^wl lova, mahni thu sawi lova i chawimawi chuan, LALPA chungah chuan i l^wm ang..’).

2)     Nilai z^n. Kohhran inkh^wm a ni a, t<n hma chuan D^n zawhkimte chauh inkh^wm t<ra ngaih a ni \h$n[9]. Kohhran d^n lama thil pawimawh b$k- lawm luh te, pawi khawih thunun leh phuar te, phuar lai phelh l^k luh te tih \hin a ni a, thupui zir t<r buatsaih zir a ni \h$n. Kuminah Thianghlimna chungch^ng kan zir m>k a ni.

3)     Inrinni z^n. |awng\ai inkh^wm a ni a, sermon sawi n^n leh hla zir n^n te, rilru sawi n^n te hman a ni \h$n.

4)         Sakramen inkh^wm. Sakramen pahnih- Baptisma leh Lalpa Zanriah Sakramen kan nei a, a pahnihna neih ch^ng kan nei a, a mala neih ch^ng a awm bawk. Baptisma (nausen) hi, a nu leh a pate Kohhran chh<nga mi an nih av^ngin, Pathian mite z$nga mi a nihna ent$rna a ni a, chuv^ngin  Kohhranhoten (abikin d^n zawhkim zawng zawngten) kan hriatpui t<r a ni. Krista ringtu chhinchhiahna a ni a, Isua pawhin a ngai pawiawh hl> a ni (Mat. 28:19). Lalpa Zanriah Sacramen hi a pawimawh b$k lehzual a, a chhan chu Krista thisen leh taksa kan \^wmpuina, A nunna chu kan nunna a ni tih lant$rna anih b^kah kan t^na a inp>kna min hriatchhuaht$r \h$n a, Pathian ramah Ama hovin kan la k$l za d^wn a ni tih beiseina min chh>m alh sak \hin av^ngin kan ngai pawimawh hl> t<r a ni.

5)     Inneih inkh^wm. Kohhran inkh^wm pawimawh tak a ni a, Kohhranhote mithmuhah nupa tuak tharte an inpek tawnna leh nemnghehna, chhinchhiahna inkh^wm a nih av^ngin a hl< a, kohhranten kan ngaipawimawh t<r a ni. 

V.        TLANGKAWMNA.
            Kohhran kutke ni tura buatsaih ṭhalaite hian kan Kohhran inkhawm hi ngai pawimawh deuh deuh ila, kan nu leh pate tihhmuhtu nih i tum ang u. Ṭhalaite kan hlim chuan kohhran hi a hlim mai dawn a, kan zai ṭhat chuan Kohhran zai boruak pawh a ṭha ang. Inkhawmah hian Pathian fak leh chawimawi tur kan ni a, ban pharin kan che chhuak thei vek lo, mahse kan theihtawkin kan aw zawng zawngin fak hla sak i uar deuh deuh ang u. Kan naute/ fate pawh hi inkhawm uar turin fuihin sawm ila, hruai pawh i tum ang u. Inkhawm hlutzia leh nawmzia hi a inkhawm lo tan hriat theih a ni lo, tawnhriat chi a ni. Naupang inkh^wm an tlem chho tial tial hian, kan nakin inkhawm a hril dawn em? An u-te ho hian inkhawm kan thlahthlam chuan sapram kohhran an sawi ṭhin ang hi kan chan tur a ni ve dawn. Kristian, Kohhran, K!P atan i inpe a nih si chuan, i mawhphurhna- inkhawm hi thlahthlam suh. Member nihna chauh duh, tihtur/ mawhphurhna hlen thei lo nih hi a zahthlak a ni tih i hria ang u.
            Pathian hnena inpek (inpumpek) hi Pathian biakna chu a ni a, engkim kan tih apiangahIsua tana ti anga kan ngaih chuan Pathian biakna nun kan nei thei ang[10]. ‘Eng nen nge LALPA hmaah chuan ka lo kal ang a, Pathian chungnung hmaah ka kun ang? Halral thilhlante, bawngno kum khat mite nen a hmaah chuan ka lo kal dawn em ni? LALPA chu berampa sang tam tak emaw hriak lui singte emawah a lungni dawn em ni? Ka bawhchhiatna avangin ka fa tir chu ka pein, ka thlarau sualna avangin ka taksa rah chu ka pe dawn em ni? Aw mihring, ṭha chu a entir tawh che ani; LALPAN a phut che chu eng nge ni? Dik taka tih leh khawngaihna ngaihnat leh i Pathian nena thuhnuairawlh taka len dun a ni lo vem ni?’ (Mika 6:6-8).
[1.9.2010; mercy pa]

Bibliography


BSI, Pathian Lehkhabu Thianghlim, ISBN, 2008
BSI, Mizo Study Bible, ISBN, 2007
Kohhran Thurin & Thunun Dante, SLPB, Chhut kuana 2008 (Synod Press)
Lalbiakmawia, Rev.R., 2009 Nilai leh Beihrual Thupui ‘Thianghlimna’, SLPB, Chhut khatna, 2008
Lalrinmawia, Rev.K., MSSU Senior Zirlai Bu Thumna, SLPB, Chhut Hnihna, 2008
Rev.Saiaithanga, Kohhran Enkawl D^n (Pastoralia), MTLC, Aizawl, 5th Printing, 1987 (Synod Press)
Sangzuala, C., Pathian Mite (Miller, Donald G., ‘The People of God’), SLPB, 1st Edition, 1977
Sangzuala, C., Kan Kohhran Hi, SLPB, Chhut khatna, 1992
Zalawma, Rev.H., Pathian Biak leh Thu Hril, CMTC, 1st Edition, 1998
Warren, Rick, The Purpose Driven Life (Nunna Thiltumin A Khalh), MCGN, 2007




[1] Zofa, Lalhmachhuana, 5th Mizoram General Knowledge (Diktawn Press, 2009) p 208-209
[2] Miller, G.Donald, The People of God (Pathian Mite, Sangzuala, C, 1st Edn 1977, SLPB) p 118
[3] Warren, Rick, The Purpose Driven Life (MSGN Edn, 2007,) p 81
[4] Zalawma, Rev.H., Pathian Biak leh Thu hril, 1st Edn 1998, CMTC, Aizawl, p 4, 5
[5] Miller, G.Donald, The People of God (Pathian Mite, Sangzuala, C, 1st Edn 1977, SLPB) p 123
[6] Rev.Saiaithanga, Kohhran Enkawl Dan (Pastoralia), MTLC, 5th Printing, 1987 (Synod Press), p57
[7] Zalawma, Rev.H., Pathian Biak leh Thu hril, 1st Edn 1998, CMTC, Aizawl, p 5
[8] Ibid., p 5
[9] Sangzuala, C., Kan Kohhran Hi, SLPB, p 38
[10] Rick Warrre, The Purpose Driven Life, p 83

1 comment:

  1. Ava tha em..... Ka thiltih turah min pui hle mai

    ReplyDelete