Chang
innghahna: Ephesi 6:14-17
I. Ṭawngṭaina:
II. Ephesi khua/ kohhran dinhmun. Kan
thupuia kan luh hmain, Ephesi khua leh kohhran
dinhmun han tarlang hmasa ila. Ephesi khua hi Asia chhimthlang lama awm a ni a,
tunah chuan Turkey ram chhimlam khua a ni ( Efes
tiin koh a ni tawh). Kaster lui chhuaha awm a ni a, Aegean tuifinriat kama
lawngchawlhna hmun pawimawh tak a ni ṭhin a, tunah chuan vaukam hi bawlhhlawh a
tam avangin a pawn lang a, lawngchawlhna atan an hmang tawh lo. Rom ram chhunga
khaw pawimawh ber pawl niin, sumdawnna leh themthiamna lam zirna hmunpui a ni
a. Asia khawmualpuia khawpui lian leh ropui (metrapolis) hmasa a ni a, lemchanna in lian tak open theater,
mipui 50,000 dawl zo a awm bawk a. Hmanlai khawvel thilmak (wonder) pasarih zinga
tel pha- pathiannu
Diana (Artemis) Temple an tih a awm bawk a, a ruhrel an hmuhchhuah aṭang chuan
ft. 425-a sei, ft.220-a zau leh ft. 60-a sang a ni. Celsus Library an tihah
chuan lehkhazial 15,000 chuang zet a awm bakah, mihring leh ramsa insualtirna
hmun te a awm bawk. Ephesi tih hi ‘Temple vawngtu’ tihna a nih avangin, an pathiannu
Artemis temple vengtua inngaiin, an chhuang viau ṭhin (TT 19:35). Thuthlung Thar hunlai hian mipui 2, 50,000 aia
tlem lo an khawsa a ni. Thupuan Bu-a kohhran pasarih kan hmuh te hi, Ephesi
khua aṭanga hla lo taka awm an ni a, Patmos thliarkar aṭanga khaw hnai ber a
ni.
Kum A.D.51-ah Tirhkoh Paula hian Ephesi khua hi a
tlawh a, TT lama kan hmuh ang chuan vawi hnih
a tlawh a ni (TT 18:18; 20:17-37). Kum thum
lai a khawsa tih T.T. 20:31-ah kan
hmu a, T.T. 18:19; 19:1-10, 23; 20: 17-38; I Tim. 1:3-ah te he khuaa a rawngbawl
dan kan hmu a. Kohhran changtlung tak a ding chho a, an intihhlimna inlian ṭhenkhatte
pawh inkhawm nan an hmang chho ta hial a ni. Hun a lokal deuh a, he khuaa
Kristiante hi an lo hnungtawlhin Krista an hmangaihna hmasa an bansan thu
Thupuanah kan hmu a ni (Thup. 2:1-7). Zirmite rin dan chuan, an hun tawp dawn
lamah Isua nu Mari leh tirhkoh Johana te pawh he khuaah hian an khawsa a ni.
III. Lehkhathawn bihchianna leh Pathian ralthuam
ṭulna. Milem biakna in ropui leh ennawm en tur tam tak karah Ephesi khuaa
kohhranho lo ding chuan harsatna an tawk tam khawp
mai. Kristian inti z$ngah pawh Tirhkoh Paula thuhril ngaina lo te, Thlarau
Thianghlim chang lo ringtu te pawh an awm a. Kohhrana inṭhen hranna rilru te a
pian bawk avangin inpumkhatna lam thu (Bung 2 & 3-ah) kan hmu a. Kristiante
nun dan tur ṭha leh thlarau ralthuam chungchang hi Bung 4-6 hian kan hmu leh a
ni. Paula hian Rome khuaa a tan chhunga (AD 62-64) a ziak nia rin a ni (Kolossa
te leh Philemeon-a lehkhathawn te pawh).
Ephesi khuaa Kristiante harsatna tawh hi pawnlam
beihna ai mahin chhunglama beihna a nasa a. Chuvang chuan, hmuh theih loh,
thlarau sual hnathawh an hneh theih n^n leh nghet taka an din theih nan Pathian
ralthuam famkima inthuam turin a fuih a ni.
IV. Kan dinhmun/ thlemna mizia. Kan pi leh
pute kha thingbul lungbul bia, ramhuai tlawn nana inthawi ṭhin an ni a. Chanchin
|ha a lo thleng a, kan nun a danglam a; khaw khat in lian ber chu zawlbuk a ni ṭhin a, tunah chuan veng leh khawtin
in lian chu Pathian Biak In a lo ni
ta. Chanchin Ṭha lo thlen kum 100-na kan lawmna pawh kum 14 lai a lo liam ta,
kawng tinrengin Pathian malsawmna kan dawng a, Information Technology lamah
nasa takin kan ṭhang a, in tin deuh thawin mahni in lumah T.V. kan en thei tawh
a, Computer kan hmelhriat a, Mobile phone a lo chhuak a, reilote chhungin kan
hum ta fur mai. Hetiang taka khawvel lamah hma kan sawn hian kan ringtu nun min
tiṭhang nge, a tawrh phah zawk?
Ṭawngṭai lo turte, Bible chhiar lo turte leh inkhawm
thlahthlam tur hian kan hmelmapa hian langsar takin min thlem lo. Mahse, heng
kan chak lakna tur kawngah te hian kan va taima si lo em! Ringtute hi kan chak zawng tak hmanga thlem kan ni ṭhin a (Mt.4:2,3).
Thil ṭul leh pawimawh dang ngaihtuah hmasak phawta ṭawngṭai tur te, leh thlema
kan awm laia ṭawngṭai turte in aw danglam
kan dawng ṭhin. Kan Lalpa chuan sual tura thlemna kan tawh loh nan ṭawngṭai
turin min zirtir a, thlema kan awm tawh chuan ṭawngṭai hun a ni lo, ‘tlanchhiatsan
hun/ insum hun’ a ni tawh zawk! Hmelmapa hi dawt hlir a sawi bik lo,
thudik chanve hmangin Pathian lak ata min hnuh pen a tum ṭhin. (Advertisement/Fakna….)
‘He thawnthu bu hi chhiar la, Bible i chhiar dawn lo
nia’ tiin thlemna ngialngan tak kan tawk mawh khawp; kan thawnthu bu chhiar tui
avangin Bible chhiarna hun kan neih tlem bakah, kan chhiar loh phah hial ṭhin.
‘Inkhel/ Movie a hmuhnawm si a, inkhawm lo mai ta che, hlawkna tak tak i
pawchhuak chuang lovang’ ti te, ‘Hun awl i nei tlem si a zanin chu nula rim zawk
ta che’ ti te in thlemna kan tawk mang lo. Inkhel/ Movie kan en tui leh laklawh
em avangin kan inkhawm hman lo ṭhin a; Pathian aia lal zawk kan thinlungah a
awm chuan Biak In kawng aiin nula in lam pan a awl zawk bawk.
Pastor te, Kohhran Upa te, Missionary te leh hruaitu
te ngei pawh hian thlemna kan tawk nasa khawp mai. Khawngaihna avanga rawngbawl
hna kan chanah te hian, kan tlinna Krista en lova mahni tlin lohna leh
chaklohna hmuh len chang te, kan rawngbawlna nunglo leh ṭangkaina nei miahlo
anga inngaihna te, malsawmna kan dawn thilte avanga chet chhuah a ṭul chung
pawha hman lo leh buai riau mai te a awm ṭhin. Kan ngaihtuahna hi kan nun
khalhtu a nih ṭhin avangin, beidawng turte, engmaha tlaklo leh chaklo tak niin
min inhriattir ṭhin a. Pathianin ‘Amah anga mi famkim, mi ngil, Pathian ṭih mi,
thil ṭhalo laka insum thei mi tumah an awm lo’ (Joba 1:8) a tih Joba meuh pawh
Setanan nasa taka an beih chuan Pathian laka a lungnih loh thu kan hmu a ni
(Joba 10). Kan rawngbawl rei tawh vangte leh tawnhriat ngah avangte pawhin,
Pathian rawn ai chuan mahni ngaihdan ṭha tih riaute pawh a awm thei. Pathianin
‘Ka thinlung ang pu mi’ a tih Lal Davida meuh pawh, Pathianin Israel lal atana
Saula aia a ruat chu nghakhlel thei lovin, leh Pathianin tihhlum tuma Saulan a
beih pawha a humzia te hre reng lovin, ama ngaihdanin Pathian nung be lo
Philistia mi, Gath lal Akisa a belh thu kan hmu a ni (I Sam 27:1,2). Setana
hian Isua Kristan sual lak ata min chhandamna hi ringhlel turte, beidawng leh
mangang turte hian min thlem fo ṭhin.
Khawvel hun tawp lam tawha nasa taka kan hmelmapa a
chet avang hian, a ngamthlemnate kan do zawh a, nghet taka kan din theih nan
Pathian ralthuam famkima inthuam turin Pathian Thu chuan min ti a ni.
V. Pathian ralthuam chu enge? Kan sawi tak
ang khan, Rome khuaa a tan laia he lehkhathawn ziak hi a ni a. Amah vengtu Rom
sipaite inthuam dan chiang taka a hmuh theih avangin, an inthuamna bung hrang
hrang te hmangin Pathian Ralthuam chu min kawhhmuh a. An ral beihna hmanruate
sawi tam lovin invenna lam a uar thung. Ralthuamte chu:-
1) Kawnghren:
Kawnghren chu savuna siam emaw, hmanraw danga siam emaw a ni a, kawnghren chuan
a hrengtu sipaite a ṭanpui a, chet vel a tisawlsam a, ralthuam eng eng emaw pawh
a dah theih a ni. Kawnghrenin sipai a hreng nghet tlat angin, Pathian thutak chuan ringtute a hreng
nghet tlat ṭhin a ni. “Keimah hi kawng leh thutak
leh nunna ka ni” (Joh.14:6) a ti a, Pathian thutak chu Kristaah a lo lang a,
sual bawih ata min tizalen a ni “Thutak in hria ang a, thutak chuan bawih a ban
ang che u” (Joh.8:32). (Rinawmna,
Is.11:3)
2) Awmphaw:
Rom sipaiho awmphaw chuan an hrawk, lung leh chuapte a khuh vek a. Hetiang
deuh hian felna hmanga inveng tur
kan ni a; Pathian felna Krista zara kan thuam hi a ni. “…felna chu awmphawah a
ha a” (Isaia 59:17) tih kan hmu a; I Thes.5:8-ah chuan rinna leh hmangaihna awmphaw
tiin a sawi thung.
3) Pheikhawk: Rom sipai pheikhawk hi Caliga an ti a, raldo tura chhuak sipaiten an bun ṭhin. Savuna siam
a ni a, kerek thleng awh a ni a, ke phah zawng a khuh a, a chhuatah thir an phum
tel ṭhin. Sipaiin pheikhawk a bun tawh chuan, raldo turin a inpeih tawh ṭhin
angin, Remna Chanchin Ṭha puang tura
inpeih rengna chu pheikhawk anga bun reng turin min hrilh a ni. Mite hnenah
Chanchin Ṭha hril turin Paula hi a inpeih reng niin a lang.
Keini pawhin kan hril chuan
sualin min kiansan ngei ang, hla phuahtu chuan “Lal Isua hmangaih ka hril apiangin, Setanan ka thla a tlanchhiatsan ṭhin”
(KHB 35-na) a lo ti a, tin, “Isua hming
kan lamin, Ramhuaiho an tlan; Kristian sipaite u, I hneh zel ang u. Pathian kan
fak hunin, Hremhmun a nghing ang; Unaute u, auvin hla sa ring rawh u” (KHB
402) tih kan hmu bawk.
4) Phaw: Rom sipai phaw (scrutum,
Latin ‘shield’) chu thinga siam, kil li nei, savun leh puan khauh deuh chi
a khuh a ni. Indo hmain phaw chu tuiah an chiah huh a. Thal alh thei hmanga an
kah fuh pawhin thal chu a la tleu daih ṭhin. Hetiang chiah hian rinna chuan diabola thal alh thei chu a
timit thei a. Krista nen nitin nun kan hman phawt chuan thlemnaah kan tlu lo
vang. Hlaah “Khawvel hneha ngamna chu,
kan rinna hi”(KHB 411) tih kan hmu a, Jak. 4:7-ah ‘…Pathian hnenah intulut
ula, Diabola erawh chu dodal rawh u; tichuan a tlan san ang che u’ tih kan hmu
bawk. Chuvangin, rinna nei chungin, Diabola hi kan dodal ṭhin tur a ni.
5) Lukhum:
Lukhum (galea or cassis) chu
savuna siam, thira tihkhawng a ni a, lu vengtu a ni. Chhandamna hian kan ngaihtuahna zawng zawng a chan phawt chuan sual
lak ata kan inveng thei dawn a. Hun kal tawh a kan sualna zawng zawng min
ngaidam a, min hnehsak a, min chhandam tih hriat rengna chuan sual tur ata min
veng thei ang.
6) Ngunhnam:
Ralthuam dangte hi chu invenna hmanrua a ni vek a, ngunhnam chauh hi hmelma
beihna tur a ni. Ngunhnam chuan Pathian
thu a entir a. Isua kha thlema a awm khan Pathian Thu hmangin a hneh tih
kan hmu (Mat.4:4,7,10). Sual hneh tur chuan Pathian Thu a pawimawh ber a, thil
a tithei hle tih Heb.4:12-ah kan hmu a ni ‘Pathian thu chu a nung a, thil a ti
thei a, khandaih hriam tawn eng anga hriam ai pawhin a hriam zawk a, ruhtuah
leh thling te, nunna leh thlarau inzawmnate a phel hrang thei a, rilrua ngaihtuah
leh tumte pawh a hre nghal thei a ni’ Hla phuahtu chuan, “Thu hriam, tithei leh chakna nei, Thlarau hliam theitu a ni; Nimahsela,
a hliamte tan, Hriak leh uain a ni bawk si” (KHB 563) tih kan hmu bawk. Chuvangin,
rawngbawl zel tur leh ringtu nun ziktluak nei tur chuan kan thlarau ngunhnam a
hriam ṭhat a ṭul a. Pathian Thu chhiar lo chuan ni i vuiliam lo ang u.
VI. Engtinnge Pathian ralthuam hi kan inbel
ang? Bible ziakna ṭawngbul lam kan chhui chuan Pathian ralthuamte hi a
zavaia inbel vek tur (Gk.hoplon hoplon)
a ni tih kan hmu a. Ralthuamte hi engtinnge kan neih ang a, kan inbel tak ang?
1) Ṭawngṭai:
Ṭawngṭaina hi kan ralthuam hlu ber
ang pawhin a sawi theih a. Eph. 6:18-ah chuan ṭawngṭai dan tur min hrilh nghal
a- ‘ṭawngṭai fo ula, Pathian chu in mamawh apiang
dil ula, Thlarau hruai ang zelin eng hunah pawh ṭawngṭai rawh u’ tih kan hmu.
Lal Isuan, “Thlemna in luh loh nan tho ula, ṭawngṭai rawh u”(Luka 22:46) a ti
a. Ringtute hian thlemna kan tawh reng ṭhin avangin, kan ṭawngṭai reng a ṭul a
ni. Sipai chuan ralthuam famkim nei mah
se, hman thiamna (skill) leh chakna (strength) a neih si loh chuan hmelma bei
turin chhawr tlak a ni lo angin, ṭawngṭai hi Pathian ralthuam kan neihnate, hman thiamnate
leh kan chakna a ni. Hla-ah “I Chhandamtu
hnenah i ṭawngṭai chuan, Thlemna tinah him takin i kal ang, Kristian, ṭawngṭai
fo rawh, thlemtu a hnai” (KHB 405) tih a nih kha.
2) Chhiar, zir, ngaihtuah leh
vawn: Pathian Thu (Bible) chhiar hi kan bul ṭanna tur a ni a. Pathian ralthuam hi nitin nuna hman tur anih avangin
nitin Bible kan chhiar ṭhin tur a ni. Aelfric-a chuan, “Kan ṭawngṭai hian
Pathian hnenah thu kan sawi a, Bible kan chhiar hian Pathianin kan hnenah thu a
sawi a ni,” a ti a. Pathian aw a nih tih hriain ngun taka chhiar tur a ni a,
mahni chanchin ziakna ang te, zawm tuma chhiar te leh nun dan teh nan kan
chhiar fo tur a ni ang. Hei bakah hian ngun takin Bible chhuizauna lehkhabu te
rawn-a zir hi uar deuh deuh ila. Bible chang vawn tam a ṭha, Pathian hian kan
thu vawn sa hmang hian min pawl ṭhin a, sual hnehna hmanrua anih avangin kan
hriat tam pawh a ṭul a ni.
VII. Tlangkawmna: Pathian
ralthuam famkima inthuamin, ding nghet a, hmelma chu dodal turin Pathian thu
chuan min hrilh a. Ralthuam nei chungin, Diabola hi hmun i kian lo vang u (Eph.
4:27). “Zan hi a ral lek lek tawh a,
khua var dawn ta e; chuvangin thima thiltih chu paih ila, eng thiamin i inthuam
ang u”. ‘Chhuna awm angin mawi takin awm
ila, zu in buai leh zu ruia awm lovin, hurl eh inngaih hmanga awm lovin, insual
leh initsika awm tawh lova ‘Lal Isua
Krista-a kan inthuam’ (Rom 13:14) a ṭul takzet a ni. Lal Isua tel lo chuan
he khawvel hi hmachhawn ngam chi a ni lo; “Pathian kan lama a ṭan chuan tuin
nge min do thei ang?” (Rom 8:31) Lal Isua-a inthuama, a nunna ṭawmpuia a
hniakhnung zuitu chuan hmelma hneh zel tur nun a nei a ni.
Pathian r^lthuam famkima kan
inthuam theih nan, Lalpan a thu malsawm rawh se. Amen. “Khawvel hneha ngamna chu kan rinna hi.. Tunah hian sual ral lo lian mah
se, ka hneh ang Lal Krista zarah; Pathian thu nung, ngunhnam leh rinna phaw,
hmangin ka hneh ang, sualna ral lian.” (KHB 411-na)
[mercy pa: 18.8.2008]
Ziak tha hle mai
ReplyDelete