Saturday, 3 August 2013

Pathian ralthuam

Chang innghahna: Ephesi 6:14-17
I.          Ṭawngṭaina:
II.        Ephesi khua/ kohhran dinhmun. Kan thupuia kan luh hmain, Ephesi khua leh kohhran dinhmun han tarlang hmasa ila. Ephesi khua hi Asia chhimthlang lama awm a ni a, tunah chuan Turkey ram chhimlam khua a ni ( Efes tiin koh a ni tawh). Kaster lui chhuaha awm a ni a, Aegean tuifinriat kama lawngchawlhna hmun pawimawh tak a ni ṭhin a, tunah chuan vaukam hi bawlhhlawh a tam avangin a pawn lang a, lawngchawlhna atan an hmang tawh lo. Rom ram chhunga khaw pawimawh ber pawl niin, sumdawnna leh themthiamna lam zirna hmunpui a ni a. Asia khawmualpuia khawpui lian leh ropui (metrapolis) hmasa a ni a, lemchanna in lian tak open theater, mipui 50,000 dawl zo a awm bawk a. Hmanlai khawvel thilmak (wonder) pasarih zinga
tel pha- pathiannu Diana (Artemis) Temple an tih a awm bawk a, a ruhrel an hmuhchhuah aṭang chuan ft. 425-a sei, ft.220-a zau leh ft. 60-a sang a ni. Celsus Library an tihah chuan lehkhazial 15,000 chuang zet a awm bakah, mihring leh ramsa insualtirna hmun te a awm bawk. Ephesi tih hi ‘Temple vawngtu’ tihna a nih avangin, an pathiannu Artemis temple vengtua inngaiin, an chhuang viau ṭhin (TT 19:35).  Thuthlung Thar hunlai hian mipui 2, 50,000 aia tlem lo an khawsa a ni. Thupuan Bu-a kohhran pasarih kan hmuh te hi, Ephesi khua aṭanga hla lo taka awm an ni a, Patmos thliarkar aṭanga khaw hnai ber a ni.
Kum A.D.51-ah Tirhkoh Paula hian Ephesi khua hi a tlawh a, TT lama kan hmuh ang chuan vawi hnih a tlawh a ni (TT 18:18; 20:17-37). Kum thum lai a khawsa tih T.T. 20:31-ah kan hmu a, T.T. 18:19; 19:1-10, 23; 20: 17-38; I Tim. 1:3-ah te he khuaa a rawngbawl dan kan hmu a. Kohhran changtlung tak a ding chho a, an intihhlimna inlian ṭhenkhatte pawh inkhawm nan an hmang chho ta hial a ni. Hun a lokal deuh a, he khuaa Kristiante hi an lo hnungtawlhin Krista an hmangaihna hmasa an bansan thu Thupuanah kan hmu a ni (Thup. 2:1-7). Zirmite rin dan chuan, an hun tawp dawn lamah Isua nu Mari leh tirhkoh Johana te pawh he khuaah hian an khawsa a ni.  
III.       Lehkhathawn bihchianna leh Pathian ralthuam ṭulna. Milem biakna in ropui leh ennawm en tur tam tak karah Ephesi khuaa kohhranho lo ding chuan harsatna an tawk tam khawp mai. Kristian inti z$ngah pawh Tirhkoh Paula thuhril ngaina lo te, Thlarau Thianghlim chang lo ringtu te pawh an awm a. Kohhrana inṭhen hranna rilru te a pian bawk avangin inpumkhatna lam thu (Bung 2 & 3-ah) kan hmu a. Kristiante nun dan tur ṭha leh thlarau ralthuam chungchang hi Bung 4-6 hian kan hmu leh a ni. Paula hian Rome khuaa a tan chhunga (AD 62-64) a ziak nia rin a ni (Kolossa te leh Philemeon-a lehkhathawn te pawh).
Ephesi khuaa Kristiante harsatna tawh hi pawnlam beihna ai mahin chhunglama beihna a nasa a. Chuvang chuan, hmuh theih loh, thlarau sual hnathawh an hneh theih n^n leh nghet taka an din theih nan Pathian ralthuam famkima inthuam turin a fuih a ni.
IV.       Kan dinhmun/ thlemna mizia. Kan pi leh pute kha thingbul lungbul bia, ramhuai tlawn nana inthawi ṭhin an ni a. Chanchin |ha a lo thleng a, kan nun a danglam a; khaw khat in lian ber chu  zawlbuk a ni ṭhin a, tunah chuan veng leh khawtin in lian chu Pathian Biak In a lo ni ta. Chanchin Ṭha lo thlen kum 100-na kan lawmna pawh kum 14 lai a lo liam ta, kawng tinrengin Pathian malsawmna kan dawng a, Information Technology lamah nasa takin kan ṭhang a, in tin deuh thawin mahni in lumah T.V. kan en thei tawh a, Computer kan hmelhriat a, Mobile phone a lo chhuak a, reilote chhungin kan hum ta fur mai. Hetiang taka khawvel lamah hma kan sawn hian kan ringtu nun min tiṭhang nge, a tawrh phah zawk?
Ṭawngṭai lo turte, Bible chhiar lo turte leh inkhawm thlahthlam tur hian kan hmelmapa hian langsar takin min thlem lo. Mahse, heng kan chak lakna tur kawngah te hian kan va taima si lo em! Ringtute hi kan chak zawng tak hmanga thlem kan ni ṭhin a (Mt.4:2,3). Thil ṭul leh pawimawh dang ngaihtuah hmasak phawta ṭawngṭai tur te, leh thlema kan awm laia ṭawngṭai turte in aw danglam kan dawng ṭhin. Kan Lalpa chuan sual tura thlemna kan tawh loh nan ṭawngṭai turin min zirtir a, thlema kan awm tawh chuan ṭawngṭai hun a ni lo, ‘tlanchhiatsan hun/ insum hun’ a ni tawh zawk! Hmelmapa hi dawt hlir a sawi bik lo, thudik chanve hmangin Pathian lak ata min hnuh pen a tum ṭhin. (Advertisement/Fakna….)
‘He thawnthu bu hi chhiar la, Bible i chhiar dawn lo nia’ tiin thlemna ngialngan tak kan tawk mawh khawp; kan thawnthu bu chhiar tui avangin Bible chhiarna hun kan neih tlem bakah, kan chhiar loh phah hial ṭhin. ‘Inkhel/ Movie a hmuhnawm si a, inkhawm lo mai ta che, hlawkna tak tak i pawchhuak chuang lovang’ ti te, ‘Hun awl i nei tlem si a zanin chu nula rim zawk ta che’ ti te in thlemna kan tawk mang lo. Inkhel/ Movie kan en tui leh laklawh em avangin kan inkhawm hman lo ṭhin a; Pathian aia lal zawk kan thinlungah a awm chuan Biak In kawng aiin nula in lam pan a awl zawk bawk.
Pastor te, Kohhran Upa te, Missionary te leh hruaitu te ngei pawh hian thlemna kan tawk nasa khawp mai. Khawngaihna avanga rawngbawl hna kan chanah te hian, kan tlinna Krista en lova mahni tlin lohna leh chaklohna hmuh len chang te, kan rawngbawlna nunglo leh ṭangkaina nei miahlo anga inngaihna te, malsawmna kan dawn thilte avanga chet chhuah a ṭul chung pawha hman lo leh buai riau mai te a awm ṭhin. Kan ngaihtuahna hi kan nun khalhtu a nih ṭhin avangin, beidawng turte, engmaha tlaklo leh chaklo tak niin min inhriattir ṭhin a. Pathianin ‘Amah anga mi famkim, mi ngil, Pathian ṭih mi, thil ṭhalo laka insum thei mi tumah an awm lo’ (Joba 1:8) a tih Joba meuh pawh Setanan nasa taka an beih chuan Pathian laka a lungnih loh thu kan hmu a ni (Joba 10). Kan rawngbawl rei tawh vangte leh tawnhriat ngah avangte pawhin, Pathian rawn ai chuan mahni ngaihdan ṭha tih riaute pawh a awm thei. Pathianin ‘Ka thinlung ang pu mi’ a tih Lal Davida meuh pawh, Pathianin Israel lal atana Saula aia a ruat chu nghakhlel thei lovin, leh Pathianin tihhlum tuma Saulan a beih pawha a humzia te hre reng lovin, ama ngaihdanin Pathian nung be lo Philistia mi, Gath lal Akisa a belh thu kan hmu a ni (I Sam 27:1,2). Setana hian Isua Kristan sual lak ata min chhandamna hi ringhlel turte, beidawng leh mangang turte hian min thlem fo ṭhin.
Khawvel hun tawp lam tawha nasa taka kan hmelmapa a chet avang hian, a ngamthlemnate kan do zawh a, nghet taka kan din theih nan Pathian ralthuam famkima inthuam turin Pathian Thu chuan min ti a ni.
V.        Pathian ralthuam chu enge? Kan sawi tak ang khan, Rome khuaa a tan laia he lehkhathawn ziak hi a ni a. Amah vengtu Rom sipaite inthuam dan chiang taka a hmuh theih avangin, an inthuamna bung hrang hrang te hmangin Pathian Ralthuam chu min kawhhmuh a. An ral beihna hmanruate sawi tam lovin invenna lam a uar thung. Ralthuamte chu:-
1)         Kawnghren: Kawnghren chu savuna siam emaw, hmanraw danga siam emaw a ni a, kawnghren chuan a hrengtu sipaite a ṭanpui a, chet vel a tisawlsam a, ralthuam eng eng emaw pawh a dah theih a ni. Kawnghrenin sipai a hreng nghet tlat angin, Pathian thutak chuan ringtute a hreng nghet tlat ṭhin a ni. “Keimah hi kawng leh thutak leh nunna ka ni” (Joh.14:6) a ti a, Pathian thutak chu Kristaah a lo lang a, sual bawih ata min tizalen a ni “Thutak in hria ang a, thutak chuan bawih a ban ang che u” (Joh.8:32). (Rinawmna, Is.11:3)
2)         Awmphaw: Rom sipaiho awmphaw chuan an hrawk, lung leh chuapte a khuh vek a. Hetiang deuh hian felna hmanga inveng tur kan ni a; Pathian felna Krista zara kan thuam hi a ni. “…felna chu awmphawah a ha a” (Isaia 59:17) tih kan hmu a; I Thes.5:8-ah chuan rinna leh hmangaihna awmphaw tiin a sawi thung.
3)         Pheikhawk: Rom sipai pheikhawk hi Caliga an ti a, raldo tura chhuak sipaiten an bun ṭhin. Savuna siam a ni a, kerek thleng awh a ni a, ke phah zawng a khuh a, a chhuatah thir an phum tel ṭhin. Sipaiin pheikhawk a bun tawh chuan, raldo turin a inpeih tawh ṭhin angin, Remna Chanchin Ṭha puang tura inpeih rengna chu pheikhawk anga bun reng turin min hrilh a ni. Mite hnenah Chanchin Ṭha hril turin Paula hi a inpeih reng niin a lang.
Keini pawhin kan hril chuan sualin min kiansan ngei ang, hla phuahtu chuan “Lal Isua hmangaih ka hril apiangin, Setanan ka thla a tlanchhiatsan ṭhin” (KHB 35-na) a lo ti a, tin, “Isua hming kan lamin, Ramhuaiho an tlan; Kristian sipaite u, I hneh zel ang u. Pathian kan fak hunin, Hremhmun a nghing ang; Unaute u, auvin hla sa ring rawh u” (KHB 402) tih kan hmu bawk.
4)         Phaw: Rom sipai phaw (scrutum, Latin ‘shield’) chu thinga siam, kil li nei, savun leh puan khauh deuh chi a khuh a ni. Indo hmain phaw chu tuiah an chiah huh a. Thal alh thei hmanga an kah fuh pawhin thal chu a la tleu daih ṭhin. Hetiang chiah hian rinna chuan diabola thal alh thei chu a timit thei a. Krista nen nitin nun kan hman phawt chuan thlemnaah kan tlu lo vang. Hlaah “Khawvel hneha ngamna chu, kan rinna hi”(KHB 411) tih kan hmu a, Jak. 4:7-ah ‘…Pathian hnenah intulut ula, Diabola erawh chu dodal rawh u; tichuan a tlan san ang che u’ tih kan hmu bawk. Chuvangin, rinna nei chungin, Diabola hi kan dodal ṭhin tur a ni.
5)         Lukhum: Lukhum (galea or cassis) chu savuna siam, thira tihkhawng a ni a, lu vengtu a ni. Chhandamna hian kan ngaihtuahna zawng zawng a chan phawt chuan sual lak ata kan inveng thei dawn a. Hun kal tawh a kan sualna zawng zawng min ngaidam a, min hnehsak a, min chhandam tih hriat rengna chuan sual tur ata min veng thei ang.
6)         Ngunhnam: Ralthuam dangte hi chu invenna hmanrua a ni vek a, ngunhnam chauh hi hmelma beihna tur a ni. Ngunhnam chuan Pathian thu a entir a. Isua kha thlema a awm khan Pathian Thu hmangin a hneh tih kan hmu (Mat.4:4,7,10). Sual hneh tur chuan Pathian Thu a pawimawh ber a, thil a tithei hle tih Heb.4:12-ah kan hmu a ni ‘Pathian thu chu a nung a, thil a ti thei a, khandaih hriam tawn eng anga hriam ai pawhin a hriam zawk a, ruhtuah leh thling te, nunna leh thlarau inzawmnate a phel hrang thei a, rilrua ngaihtuah leh tumte pawh a hre nghal thei a ni’ Hla phuahtu chuan, “Thu hriam, tithei leh chakna nei, Thlarau hliam theitu a ni; Nimahsela, a hliamte tan, Hriak leh uain a ni bawk si” (KHB 563) tih kan hmu bawk. Chuvangin, rawngbawl zel tur leh ringtu nun ziktluak nei tur chuan kan thlarau ngunhnam a hriam ṭhat a ṭul a. Pathian Thu chhiar lo chuan ni i vuiliam lo ang u.
VI.       Engtinnge Pathian ralthuam hi kan inbel ang? Bible ziakna ṭawngbul lam kan chhui chuan Pathian ralthuamte hi a zavaia inbel vek tur (Gk.hoplon hoplon) a ni tih kan hmu a. Ralthuamte hi engtinnge kan neih ang a, kan inbel tak ang?
1)         Ṭawngṭai: Ṭawngṭaina hi kan ralthuam hlu ber ang pawhin a sawi theih a. Eph. 6:18-ah chuan ṭawngṭai dan tur min hrilh nghal a- ‘ṭawngṭai fo ula, Pathian chu in mamawh apiang dil ula, Thlarau hruai ang zelin eng hunah pawh ṭawngṭai rawh u’ tih kan hmu. Lal Isuan, “Thlemna in luh loh nan tho ula, ṭawngṭai rawh u”(Luka 22:46) a ti a. Ringtute hian thlemna kan tawh reng ṭhin avangin, kan ṭawngṭai reng a ṭul a ni.  Sipai chuan ralthuam famkim nei mah se, hman thiamna (skill) leh chakna (strength) a neih si loh chuan hmelma bei turin chhawr tlak a ni lo angin, ṭawngṭai  hi Pathian ralthuam kan neihnate, hman thiamnate leh kan chakna a ni. Hla-ah “I Chhandamtu hnenah i ṭawngṭai chuan, Thlemna tinah him takin i kal ang, Kristian, ṭawngṭai fo rawh, thlemtu a hnai” (KHB 405) tih a nih kha.
2)         Chhiar, zir, ngaihtuah leh vawn: Pathian Thu (Bible) chhiar hi kan bul ṭanna tur a ni a.  Pathian ralthuam hi nitin nuna hman tur anih avangin nitin Bible kan chhiar ṭhin tur a ni. Aelfric-a chuan, “Kan ṭawngṭai hian Pathian hnenah thu kan sawi a, Bible kan chhiar hian Pathianin kan hnenah thu a sawi a ni,” a ti a. Pathian aw a nih tih hriain ngun taka chhiar tur a ni a, mahni chanchin ziakna ang te, zawm tuma chhiar te leh nun dan teh nan kan chhiar fo tur a ni ang. Hei bakah hian ngun takin Bible chhuizauna lehkhabu te rawn-a zir hi uar deuh deuh ila. Bible chang vawn tam a ṭha, Pathian hian kan thu vawn sa hmang hian min pawl ṭhin a, sual hnehna hmanrua anih avangin kan hriat tam pawh a ṭul a ni.
VII.     Tlangkawmna: Pathian ralthuam famkima inthuamin, ding nghet a, hmelma chu dodal turin Pathian thu chuan min hrilh a. Ralthuam nei chungin, Diabola hi hmun i kian lo vang u (Eph. 4:27).  “Zan hi a ral lek lek tawh a, khua var dawn ta e; chuvangin thima thiltih chu paih ila, eng thiamin i inthuam ang u”.  ‘Chhuna awm angin mawi takin awm ila, zu in buai leh zu ruia awm lovin, hurl eh inngaih hmanga awm lovin, insual leh initsika awm tawh lova ‘Lal Isua Krista-a kan inthuam’ (Rom 13:14) a ṭul takzet a ni. Lal Isua tel lo chuan he khawvel hi hmachhawn ngam chi a ni lo; “Pathian kan lama a ṭan chuan tuin nge min do thei ang?” (Rom 8:31) Lal Isua-a inthuama, a nunna ṭawmpuia a hniakhnung zuitu chuan hmelma hneh zel tur nun a nei a ni.
Pathian r^lthuam famkima kan inthuam theih nan, Lalpan a thu malsawm rawh se. Amen. “Khawvel hneha ngamna chu kan rinna hi.. Tunah hian sual ral lo lian mah se, ka hneh ang Lal Krista zarah; Pathian thu nung, ngunhnam leh rinna phaw, hmangin ka hneh ang, sualna ral lian.” (KHB 411-na)

[mercy pa: 18.8.2008]

1 comment: